Kayıt dışı iktisatla her kesimde her alanda gayret eden Gelir Yönetimi Başkanlığı (GİB), akaryakıt dalında yöntemsiz fatura kullanımı nedeniyle milyarlarca liralık vergi kaybının önüne geçecek yeni bir sistemi hizmete sokuyor. Kısa ismi ‘UTTS’ olan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’yle ilgili bildirim 5 Ekim 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. GİB tarafından yayınlanan ‘Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne nazaran akaryakıt istasyonu işleten mükelleflerin, en az bir pompa ünitesinin tabanca aparatları üzerine nitelikleri Darphane tarafından belirlenen ve Darphane ya da yetkili firmalar tarafından üretilen Taşıt Tanıma Okuma Aygıtı (TTO) temin ederek 31 Aralık 2024 tarihine kadar taktırmaları zarurî hale geldi. Kiralama yoluyla edinilen yahut işletmeye dâhil olan ve işte kullanılan taşıtlara da 31 Aralık 2024 tarihine kadar Taşıt Tanıma Ünitesi (TTB); bir öbür deyişle akıllı etiket takılması zaruriliği getirildi.
Vergi mükellefi olan kişi ve kuruluşlar için mecburî, tüketiciler için ise istekli olacak yeni sistem ile yaklaşık 15 milyar lira olduğu iddia edilen vergi kaçağı önlenecek. Tüketiciler ise kesimdeki rekabetin artmasına bağlı gündeme gelecek çeşitli kampanya ve avantajlardan faydalanabilecek.
Akaryakıt piyasasında rekabet eşitliğinin sağlanması ve kayıt dışı iktisat ile aktif bir biçimde uğraş edilmesi gayesiyle birçok düzenleme ve çalışma hayata geçirildi. Gelir Yönetimi Başkanlığı’nın en son yaptığı düzenlemeler çerçevesinde, Yeni Jenerasyon Ödeme Kaydedici Aygıt (yazar kasa) ve bayi kontrol sistemleri ile rafineri dağıtım noktasından yakıt dolumuna kadar süren tüm süreçler otomatize edilerek kontrol altına alınmıştı. Fakat, araç plakalarının akaryakıt istasyonunda çalışanlar tarafından sisteme manuel olarak işlenmesi nedeniyle adapsız fatura kullanımını engelleyemiyordu.
Türkiye’de 2.4 milyonun üzerinde gelir vergisi mükellefi bulunuyor. Gelir vergisi mükellefleri şayet varsa akaryakıt harcamasını sarfiyat gösterebilmek için fatura almak zorunda. Akaryakıtı kullanan aracın da mükellefe ilişkin olması kaide. Fakat uygulamadaki boşlukları kullanan birtakım mükellefler, kullanmadığı ya da kullandığından fazla akaryakıt harcamasına ilişkin faturayı sarfiyat göstererek daha az vergi verme eğiliminde olabiliyor. Zira, pompaya yanaşan aracın plaka bilgisi istasyonda çalışan tarafından elle girilirken, kelamlı beyan nedeniyle gerçekte akaryakıt alıp almadığı konusu soru işareti. Yani akaryakıtı alan diğeri, faturayı alan oburu olabiliyor.
ARAÇ PLAKA BİLGİSİ OTOMATİK OLARAK İŞLENECEK
Gelir Yönetimi Başkanlığı, akaryakıt kesiminde yaşanan yöntemsiz fatura kullanımını sonlandırmak ve suistimalleri ortadan kaldırmak için UTTS ile ilgili bildirimi yayınladı. Böylelikle, akaryakıt bölümünde tüm süreçlerin insan müdahalesi olmaksızın yürütüleceği Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ni devreye giriyor.
Gelişen teknolojinin sunduğu imkanlardan yararlanan UTTS, otomatik plaka sistemini getiriyor. UTTS, akaryakıt istasyonundan yakıt almaya gelen aracın plaka bilgisini otomatik olarak tanıyacak, fiş ve fatura da sistemin tanıdığı bu plaka bilgisi yer alacak. Yeni sistem ile öncelikle araç plakalarının manuel olarak sisteme işlenmesinden kaynaklanan adapsız fatura uygulaması son bulacak. ‘Taşıt Tanıma Birimi’ ismi verilen elektronik etiket teknolojisi ile araçları tanıyacak olan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi, akaryakıt masraflarına temel olan fişlerdeki araç plaka bilgilerini otomatik olarak Yeni Kuşak Ödeme Kaydedici Cihaz’a işleyecek. Sisteme insan müdahalesinin ortadan kaldırılması ve adapsız faturanın son bulmasıyla 15 milyar liraya ulaştığı varsayım edilen vergi kaybının önüne geçilecek. Münasebetiyle kayıt dışı iktisada değerli bir darbe vurulacak.
ELEKTRONİK ETİKETLE ANINDA İZLENEBİLECEK
Yayınlanan bildiri de UTTS’nin kurulması ve işletilmesi temelleri, UTTS kapsamında pompa tabancalarına Taşıt Tanıma Okuyucu Aygıtı takılması zaruriliği ve uygulama asılları, UTTS kapsamında yakıt alan taşıtlara Taşıt Tanıma Ünitesi takılması mecburiliği ve uygulama temelleri, Darphane tarafından UTTS kapsamında kurulacak sistem ile yetkili firma süreçleri, UTTS kullanılarak yapılan akaryakıt satışlarında doküman sistemi belirlendi.
Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin altyapısı; araç deposu dolum ağzına takılacak plaka ve şirket bilgilerini dijital olarak saklayan Taşıt Tanıma Ünitesi (elektronik etiket), istasyonlardaki pompa tabanca ünitesine takılacak Taşıt Tanıma Okuyucusu (elektronik etiket okuyucusu), istasyon işlemci ünitesi ve istasyon işlemci ünitesine takılacak sistem şifreleme anahtarını sağlayan ulusal SAM Kart’tan oluşuyor.
SAM Kartlar’ın tüm akaryakıt istasyonlarına monte edileceği Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nde, inançlı elektronik etiketlerin ilgili araçlara takılma süreci yetkilendirilmiş kurumlar tarafından gerçekleştirilecek. Yalnızca bir defa programlama özelliğine sahip olan kelam konusu etiketler, araçtan söküldüğünde kendini imha ederek tekrar kullanıma müsaade vermeyecek.
Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ne entegre bir araç akaryakıt aldığında, pompa ağzındaki Taşıt Tanıma Okuyucusu, inançlı elektronik etiket üzerinden aracın plaka bilgisini otomatik olarak algılayacak. Araç bilgileri, Yeni Jenerasyon Ödeme Kaydedici Cihaz’a ve ilgili dağıtım şirketine Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi yazılımı üzerinden iletilecek. Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi Platformu, vergi mükelleflerine ilişkin araçların aldıkları akaryakıtın bilgilerini anlık olarak toplayarak, ilgili plaka bilgilerinin hem dağıtım şirketlerine hem de Gelir Yönetimi Başkanlığı’nda bulunan data tabanına iletilmesini sağlayacak.
ULUSAL DATA GÜVENLİĞİ İÇİN YERLİ ESERLER KULLANILACAK
Ulusal bilgi güvenliği ve piyasada monopolleşme olmaması ismine yerli eserlerin kullanılacağı Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin suram basamağından Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü sorumlu olacak. Taşıt Tanıma Okuyucusu ve Taşıt Tanıma Ünitelerinin montaj süreçleri; yetkilendirilmiş akaryakıt dağıtım şirketleri, otomotiv satıcıları, taşıt tanıma entegratörü şirketleri ve muayene istasyonları tarafından gerçekleştirecek.
31 Aralık 2024 tarihinden sonra zarurî olarak uygulamaya geçecek UTTS’ye karşıt hareket eden ya da belirlenen müddetlerde öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyen akaryakıt işletmeleri ve vergi mükellefleri hakkında 213 sayılı Vergi Kanunu’nun ceza kararları uygulanacak.
BİREYSEL ARAÇ KULLANICILARI İÇİN YASAL MECBURİLİK BULUNMUYOR
Vergi mükellefi olan araç sahiplerinin yasal mecburilik çerçevesinde tabi olacağı Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nde, ferdî araç kullanıcılarının iştiraki mecburî olmayacak. Fakat, kişisel araç kullanıcıları sisteme dahil olarak, akaryakıt şirketlerinin Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’ne üye araçlara sunduğu kampanya ve avantajlardan yararlanma talihine sahip olabilecekler.
MEVCUT TAŞIT TANIMA SİSTEMLERİ UTTS ÇATISI ALTINDA DEVAM EDECEK
Vergi mükelleflerine ilişkin 8 milyon ticari aracın yollarda olduğu Türkiye’de, kelam konusu araçların 3 milyonunda özel şirketler tarafından işletilen Taşıt Tanıma Sistemi bulunuyor. Taşıt Tanıma Sistemi bulunan akaryakıt şirketleri, yetkilendirilmiş şirketler aracılığı ile mevcut sistemlerini güncelleyerek UTTS’ye entegre olacaklar. Taşıt Tanıma Sistemi olmayan akaryakıt istasyonları ise, bildiri takvimine uygun olarak Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi’nin altyapısını istasyonlarında kurarak sisteme dahil olacaklar.
Halihazırda Taşıt Tanıma Sistemi için hizmet sağlayan ekipman tedarikçileri ve otomasyon sistemlerini işleten kurumlar, akaryakıt dağıtım şirketlerine entegratör ve tahlil ortağı olarak hizmet vermeye devam edecekleri için yeni sistemde rastgele bir mağduriyet yaşamayacaklar.
