ABD’li genç büyükusta Hans Moke Niemann, geçtiğimiz hafta pazartesi günü katıldığı çevrimiçi satranç turnuvasında dünya şampiyonu Magnus Carlsen’le karşı karşıya geldi.
Niemann karşılaşmayı iki klasik piyon atağıyla açtı. Norveçli rakibinin satranç kitaplarında bile görülmemiş karşı atılımı ise herkesi şoke etti: Carlsen ikinci atılımında hiçbir açıklama yapmadan karşılaşmadan çekildi.
Ancak profesyonel satranç dünyasını yakından takip edenler Carlsen’in bu kararının buzdağının suyun üzerindeki kısmı olduğunu farkındaydı. Çünkü dünyanın en seçkin beyinlerinin oluşturduğu satranç topluluğu, neredeyse 1 aydır çok büyük bir skandalla çalkalanıyor.
Dilerseniz evvel en başa dönelim “Ne olmuştu?” sorusuna bir karşılık verelim.
Her şey Eylül’ün birinci haftasında Carlsen’in ABD’nin Missouri eyaletinin St. Louis kentinde gerçekleşen Sinquefield Kupası’nda Niemann’a karşı oynadığı karşılaşmayı kaybetmesiyle başladı. Ondan evvelki 53 maçında yenilmemiş olan Carlsen, bu yenilgiden birkaç saat sonra daha da şaşırtan bir şey yaparak turnuvadan büsbütün çekildiğini duyurdu.
HİLE TEZLERİ SÜRATLE YAYILDI
New York’ta yaşayan bir lise öğrencisi olan Niemann maçtan sonra yaptığı açıklamada, bu galibiyetin süratli ilerleyişinin bir göstergesi olduğunu belirterek, “Bana karşı kaybetmek dünya şampiyonu için utanç verici olsa gerek. Onun için üzüldüm” tabirlerini kullandı.
Diğer yandan Carlsen çekilme kararının münasebetine dair net bir açıklama yapmasa da satranç dünyası satır ortalarını okuma konusunda epeyce süratli davrandı. Carlsen’in Niemann’ın maçta hile yapmasına reaksiyon olarak bu türlü hareket ettiği tezleri kısa mühlet içinde süratle yayıldı.
Örneğin dünya klasmanında 6’ncı sırada yer alan ABD’li büyükusta Hikaru Nakamura, Wall Street Journal’a yaptığı açıklamada, “Bence Magnus, Hans’ın hile yaptığını düşünüyor” derken suçlamaların “kanıtlanmadığını” belirtiyordu.
İlerleyen günlerde topluluktaki birçok kişinin spekülasyonlarıyla dahil olduğu dev bir skandal patlak verdi.
Magnus Carlsen
MOURINHO’NUN GÖRÜNTÜSÜYLE HER ŞEYİ ANLATTI
Carlsen’in 5 Eylül’de paylaştığı bir tweet de alevleri körükledi. Carlsen’in “Turnuvadan çekildim, Saint Louis Satranç Kulübü’nde oynamaktan her vakit zevk aldım ve gelecekte geri dönmeyi umuyorum” biçimindeki tweet’inin ekindeki minik görüntü çok şey anlatıyordu. Videoda ünlü teknik yönetici Jose Mourinho, bir basın toplantısında gazetecilerin sorularını yanıtlıyor ve hakemlerin kadrosuna karşı aldığı kararlardan duyduğu memnuniyetsizliği, “Konuşmamayı tercih ediyorum. Konuşursam başım büyük kedere girer” kelamlarıyla söz ediyor.
I've withdrawn from the tournament. I've always enjoyed playing in the @STLChessClub, and hope to be back in the future https://t.co/YFSpl8er3u
— Magnus Carlsen (@MagnusCarlsen) September 5, 2022
Satranç topluluğundan bir kesim Carlsen’den daha fazla açıklama yapmasını talep ederken internet dedektifleri de Niemann’ın eski maçlarını mercek altına alarak kuşkulu atılımların müsaade sürdü. İşi bir üst düzeye taşıyanlar ise Niemann’ın kendi oyun sonrası tahlillerini dahi çalışarak çeşitli konumlara dair yaklaşımlarını anlamaya çalıştı.
Sinquefield Kupası yetkililerinin gelişmiş yazılımlarla yaptığı incelemelerde Niemann’ın oyununda bir uygunsuzluk bulunamadı. Buna karşın tertip yetkilileri Carlsen’in üstü kapalı suçlamalarının tesiriyle etkinlikteki güvenlik tedbirlerini artırdı. Örneğin oyun yayınlarına 15 dakikalık bir gecikme uygulandı bu sayede oyuncuların dışarıdan takviye alması zorlaştırıldı. Ayrıyeten kuşkulu radyo frekansları için fazladan taramalar eklendi, oyuncular karşılaşmaların yapılacağı salona girmeden evvel metal detektörlerinden geçirildi.
Niemann ise turnuvadaki birinci üç maçından ikisini kazanırken sonraki altı maçta ya kaybetti ya da berabere kaldı.
ESKİ MAÇLARA BAKILDI, GERÇEK ORTAYA ÇIKTI
Diğer yandan Niemann, gerçek hayatta katıldığı karşılaşmalarda Carlsen’e ya da öteki bir rakibe karşı hile yaptığını tekraren kesin bir lisanla reddetti. Fakat daha evvel çevrimiçi karşılaşmalarda iki kere “kural dışı destek” aldığını kabul etti ve bunları birer “gençlik hatası” olarak nitelendirdi. Niemann’ın üyeliğini askıya alan Chess.com’dan yapılan açıklamada ise genç ABD’linin karıştığı hile olaylarının kapsamının çok daha geniş olduğuna işaret edildi.
Chess.com’un zirve yöneticisi Danny Rensch’in imzasını taşıyan açıklamada, “Kendisiyle ilgili kararımıza ait detaylı kanıtları Niemann’la paylaştık. Buna Chess.com üzerinden yaptığı maçlardaki hilelerinin büyüklüğü ve sayısına dair açıklamasıyla çelişen bilgiler de dahil” sözleri kullanıldı.
Hans Moke Niemann
BİR KERE DAHA KARŞI KARŞIYA GELDİLER
Bütün bunların akabinde Carlsen ve Niemann’ın bu kere bir çevrimiçi karşılaşmada karşı karşıya geleceğinin açıklanmasıyla bütün nefesler tutuldu. Pazar günü başlayan Julius Baer Jenerasyon Kupası’nın favorisi olan Carlsen, ikinci turnuvayı izleyen herkesin merakla beklediği maça çıktı.
Ancak üstte da dediğimiz üzere beklentiler boşa çıktı ve karşılaşma Carlsen daha ikinci atılımını yapmadan sona erdi.
Turnuvanın canlı yayını sırasında yaşanan olay izleyiciler üzerinde dramatik bir tesire de neden oldu. Ekranda bir anda “Carlsen kaybetti” yazdı ve kamera kapandı.
Kadınlar Büyükustası unvanının sahibi Tania Sachev’in canlı yayındaki reaksiyonu maçı izleyen herkesin şaşkınlığını yansıtıyordu. Heyecan içinde “Ne oldu? Ne?” diyen Sachev, “Magnus Carlsen oyunu bıraktı, yerinden kalktı ve ortamı terk etti… Şu an tek bildiğimiz bu” diye konuştu.
Both player cam reactions as Magnus resigns #ChessChamps pic.twitter.com/rYfw5OY79Z
— Champions Chess Tour (@ChampChessTour) September 19, 2022
Carlsen’in temsilcileri de kendisine tekraren dünya şampiyonluğu kazandıran eski antrenörü Peter Heine Nielsen de yorum taleplerine karşılık vermedi.
CEP TELEFONU OLAN HERKES BUNU YAPABİLİR
Bu noktada akla şöyle bir soru geliyor: Satrançta nasıl hile yapılır ve bu hile nasıl gizlenir? Cevap ise hepimizin cebinde, çantasında, hatta muhtemelen bu haberi okuduğu sırada elinde duruyor.
Geçtiğimiz 20 yılda satranç teknolojisi o kadar ilerledi ve o kadar mobilleşti ki, elinde bir akıllı telefonu olan herkes Carlsen’i alt edebilecek kadar güçlü yazılımlara sahip internet sitelerine ulaşabiliyor. “Satranç motoru” ismi verilen bu sitelerin hesaplama gücü o kadar büyük ki saniyeler içinde oyunun çok ileri evrelerini öngörmek mümkün oluyor.
ABD’li büyükusta Maurice Ashley, Wall Street Journal’a yaptığı açıklamada, “Bir cep telefonuna kurulmuş rastgele bir satranç yazılımı, dünya şampiyonunun oynadığından bile uygun ataklar önerebilir” diye konuştu.
Rus Vladimir Kramnik de hile yapmakla suçlandı
TUVALETTE KOPYA ÇEKENLER ÇOĞUNLUKTA
Peki karşılaşma sırasında oyuncu satranç motoruna nasıl erişiyor?
İşin ironik olan tarafı, bu mükemmelleşmiş teknolojileri kullanmanın yolunun çok sıradan ve eski tarz metotlardan geçmesi. Stratejik düşünme konusunda deha düzeyinde kabul edilen oyuncuların hile yapma marifetleri birden fazla örnekte tuvalet molası alıp bâtın kapalı telefona bakmakla sonlu.
Örneğin 2006 yılında gerçekleşen Dünya Şampiyonası sırasında Veselin Topalov’un takımı Vladimir Kramnik’i çok fazla tuvalet molası almakla suçladı. Suçlama kanıtlanamadı fakat tahlil olarak organizatörler oyuncuların birebir tuvaleti kullanmaları kuralını getirdi.
Üstelik üst seviye satrancın tek tuvalet skandalı bu değildi. Dünya Satranç Federasyonu, 2019 yılında aldığı bir kararla tıpkı vakitte Bangladeş ve Çek Cumhuriyeti’ni de temsil etmekte olan Letonya büyükustası Igors Rausis’i tuvalette akıllı telefon kullandığı gerekçesiyle karşılaşmalardan men etti.
PANDEMİDE HİLE REKORLARI KIRILDI
Pandemi devrinde birçok turnuvanın çevrimiçi ortama taşınması, tuvalet ortalarını sorun olmaktan çıkardı fakat hile olayları devam etti hatta patlama yaptı. Natürel hileyi yakalamak için kullanılan araçlar da süratle geliştirildi.
Chess.com’dan Kasım 2020’de yapılan açıklamada, 30 gün içinde fair-play kurallarını ihlal eden 18 bin hesabın kapatıldığı bildirildi. Bu sayı sitenin kuruluşundan o güne görülen en büyük aylık hile olayı olarak kayda geçti. Açıklamada kapatılan hesaplarının sahiplerinin kimilerinin sıradan oyuncular kimilerinin ise büyükustalar olduğu belirtildi.
Ancak en üst seviye fizikî turnuvalarda dahi rahat rahat hile yapılabiliyor olması, satrancın geleceği için büyük bir tehlike. Bir hata ortağı, bir satranç motoru, birkaç tane de gelişmiş irtibat aygıtı olan herkes bunu yapabiliyor.
Ashley, “Böyle utanmaz bir hareket yapabilmek için gereksiniminiz olan tek şey gelişmiş bir bağlantı cihazı” diye konuştu.
UFAK BİR TİTREŞİM YETERLİ
Kulağa takıldığında mutlaka dışarıdan görünmeyen kulaklıklardan yalnızca üzerinde taşıyan kişinin hissedebileceği kadar hafif titreşimler veren aletlere kadar birçok aygıt bu hedefle kullanılabiliyor. Kimileri o kadar küçük ki ayakkabının içinde dahi rahatça saklanabiliyor. Bu türlü bir aygıtın yanına bir de maçı canlı izleyip satranç motorunu kullanarak bir sonraki oyuncuya iletecek bir yardımcı eklendi mi herkes şampiyonluğa oynayabiliyor.
Yetkililerin oyuncuyu suçüstü yahut tuvalette yakaladığı durumlar haricinde bir büyükustanın tahtada oynanan oyunlarda hile yaptığını kanıtlamak çok güç. Karşılaşmaların kıymetli bir kısmı maçın orta kesitine denk gelen ve dengeyi değiştiren muğlak kombinasyonlarla kazanılıyor ya da kaybediliyor.
Bunun pratikteki manası şu: Hile yapan oyuncu yalnızca birkaç kritik atakta desteye gereksinim duyuyor. Çok belirli meçhul bir titreşim oyuncuya “Piyonunu değil atını oyna” bildirisini gönderiyor. Kelam konusu kişi büyükusta olduğundan satranç motorunun hangi taşı işaret ettiğini anladığı anda neden o hamleyi yapması gerektiğini de basitçe anlayabiliyor. O noktada gereken tek şey atı alıp siyah ya da beyaz karelerden birine taşımak oluyor.
Carlsen’in çekilmesinin akabinde Sinquefield Kupası yetkililerinin aldığı güvenlik tedbirlerini üstte sıralamıştık. Lakin satranç topluluğunun önde gelen isimleri bir adım daha ileri gidilmesini, yayınlarda daha uzun vadeli gecikmeler uygulanmasını ve oyunculara daha sıkı kontroller yapılmasını talep ediyor. Rus büyükusta Ian Nepomniachtchi’nin latifeyle karışık yaptığı “soyunma odasında çıplak oynama” teklifi de buna işaret ediyor. Her ne kadar espri olsa da Nepomniachtchi’nin bu kelamları, hile ihtimalini dahi ortadan kaldırmak isteniyorsa ne kadar uç tedbirler alınması gerektiğini net bir biçimde ortaya koyuyor.
Nepomniachtchi ve Carlsen geçen yıl Dubai’de karşı karşıya geldi
