ABD Illinois, Marion’daki cezaevinde, ‘Küçük Guantánamo’ da denen özel bir ünitede, en az altı lisan konuşan, geniş göğüslü, bıyıklı ve ‘ölüm taciri’ lakaplı bir adam yatıyor. Adam, dünyayı kapsayan bir silah kaçakçılığı imparatorluğu kurduktan sonra 25 yılık cezasını çekiyor.
Adı Viktor Bout. Ve anavatanı Rusya onu konutta istiyor, hem de çok istiyor. Kritik soru ise şu: Neden?
ZAMANIN EN MAKUS ŞÖHRETLİ SİLAH TÜCCARI
55 yaşındaki Bout, Afrika, Orta Doğu ve Asya’daki çatışmaları körükleyen silahlardan kâr elde etmekle suçlanan vaktinin en makûs şöhretli silah tüccarı.
Bu hafta, Dışişleri Bakanı Antony Blinken, ABD’nin Rusya’ya, Moskova’da tutulan WNBA yıldızı Brittney Griner ve güvenlik danışmanı Paul Whelan’ın hür bırakılması için “önemli bir teklif” yaptığını söyledi. Rus yetkililer ise bir mahkûm takası beklediklerini ima ettiler.
Bout’un, 2008’de Tayland’da Uyuşturucuyla Gayret Yönetimi’nin bir baskınından sonra tutuklanmasından bu yana, ona yapılan muameleyi protesto eden Rus yetkililer için, takasta geri verilmesinin, Rusya için en büyük ödül olacağından kuşku yok.
Rusya ve ABD ortasında yılan öyküsüne dönen mahkum takasının konusu olan 3 kişi: Viktor Bout, ABD’li basketbolcu Brittney Griner ve ABD’li eski asker Paul Whelan
“O KONUTA DÖNMEZSE ESİR TAKASI OLMAZ!”
Bout’un New York merkezli avukatı Steve Zissou, bu ay “Viktor Bout konuta gönderilmedikçe hiçbir Amerikalı değiş tokuş edilmeyecek” ikazında bulunmuştu.
Bununla birlikte, daha az net olan şey, Rusya’nın Bout’u neden bu kadar önemsediği.
Bu ay Aspen Güvenlik Forumu’nda CIA Yöneticisi William J. Burns’e Rusya’nın neden Bout’u istediği sorulduğunda Burns “Bu yeterli bir soru zira Viktor Bout bir sürüngen.” karşılığını vermişti.
Rusya, Bout’un DEA (ABD Uyuşturucu ile Çaba Dairesi) tarafından tuzağa düşürüldüğünden şikâyet etmesine karşın, birçok ABD’li yetkili ve analist, Rusya’nın öfkesinin davanın aslıyla değil, Bout’un Rus askeri istihbaratıyla olan kontaklarıyla ilişkili olduğuna inanıyor.
Bout’un ağıyla uğraş etmek için erken gayretlere öncülük eden Clinton idaresindeki Ulusal Güvenlik Kurulu yetkilisi Lee Wolensky, “Bout’un Rus hükümet etraflarıyla değerli bağları olduğu açık” dedi.
RUS HÜKÜMETİYLE BAĞI VAR
KGB ve halefi FSB’den daha az ünlü olmasına karşın, Rusya’nın yaygın olarak GRU olarak bilinen askeri istihbarat teşkilatı, daha yavuz ve daha riskli aksiyonlarda bulunma konusunda bir üne sahip. Bu teşkilat son yıllarda seçimleri hacklemekten muhaliflere suikast düzenlemeye kadar her şeyle suçlandı.
Ek olarak, raporlar Bout’un Rusya eski başbakan yardımcısı ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in müttefiki Igor Sechin ile yakın bağları olabileceğini gösteriyor. Hem Sechin hem de Bout, 1980’lerde Afrika’da Sovyet ordusunda vazife yaptı.
Bout, GRU ile bu tıp ilişkileri olduğunu reddetti. Ayrıyeten Sechin’i tanımadığını da söyledi.
Viktor Bout, Bangkok’da, mahkemeye çıkarılmayı beklerken (Ağustos 2009)
YAKALANDIĞINDAN BERİ HİÇ KONUŞMADI
Ama asıl problem bu sessizlik olabilir. Silah kaçakçısı, Moskova’daki konutundan binlerce mil uzakta, on yıldan fazladır bir hücrede izole ve tek başına oturmasına karşın ABD makamlarıyla iş birliği yapmayı reddetti. Bu sessizlik ödüllendirilebilirdi.
Rus gazeteci Andrei Soldatov, “Anladığım kadarıyla hapishanede soğukkanlılığını korudu, Amerikalılara hiçbir şey açıklamadı.” dedi.
Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Memleketler arası İlgiler Merkezi’nden Simon Saradzhyan, Bout’un hükümet muhafazası olmadan asla bu kadar büyük bir kaçakçılık işletmesi yürütemeyeceğini, lakin bundan hiç bahsetmediğini söyledi. Saradzhyan, “Rus hükümeti, bu biçimde kalması için onu geri almaya hevesli” dedi.
Rus güvenliği konusunda uzman Mark Galeotti, Bout’u özgür bırakmanın başı belaya girebilecek başkalarına bir ileti göndereceğini söyledi: ‘Vatanın seni unutmayacak.’
Galeotti “Rusların [onu] muvaffakiyetle geri getirmeleri bir zafer olarak kabul edilecektir.” diyerek devam etti “Ve kabul edelim, şu anda Kremlin zafer arıyor.”
‘BİZDEN BİRİ’
R.Politik siyasi tahlil kümesinin kurucusu Rus siyasi analist Tatiana Stanovaya, Putin’in siyasi kardan daha derin bir şey istediğini söyledi:
“Rus lisanında Bout üzere beşerler için özel bir sözümüz var: ‘svoi.’ Bu, ‘Bizden’ biri demek. En azından [hükümetin] gözünde vatan için çalışan biri.”
1967 yılında Tacikistan’da doğduğunu söyleşilerinde lisana getiren Bout, Moskova’daki Sovyet Askeri Yabancı Lisanlar Enstitüsü’nde lisan eğitimi aldı. Portekizce öğrenmeye zorlandığını ve daha sonra Sovyet hava kuvvetlerinde mütercim olarak çalışmak üzere Angola’ya gönderildiğini söyledi.
Uzmanlar, askeri enstitülerin GRU (bu ortada üniversitelere bağlı olan daha seçkin KGB) için kilit işe alım alanları olduğunu söylüyor. Sechin ile irtibatları belgisiz olsa da ikisi de Portekizce öğrenmiş ve Mozambik’teki Sovyet ordusuyla çalıştıkları için benzeşir.
Bout, adeta hapishanede yaşlandı
SOVYETLER ÇÖKÜNCE ‘GİRİŞİMCİ’ OLDU
Sovyetler Birliği’nin çöküşünden kısa bir mühlet sonra, Bout, kaosun ortasında kâr etme fırsatı gören birçok kişi üzere, bir teşebbüsçü oldu. Bir hava nakliyatı işi kurmak için Sovyet üretimi Antonov An-8 uçaklarından oluşan küçük bir filo kullandı ve görünüşe nazaran savaş bölgelerine ve başarısız devletlere uçarak başkalarının almayacağı riskleri almaya istekli oldu.
Bout’un uçaklardan daha bedelli bir şeye erişimi olduğuna da inanılıyor: Sovyetler Birliği’nin muazzam silahlarıyla ilgili muazzam bir bilgi deposu…
Ulusal güvenlik firması IBI Consultants’ın lideri ve Bout hakkında bir kitabın müelliflerinden Douglas Farah, onun için “Ukrayna üzere yerlerden on yıldır silah taşıyordu” dedi.
2000 yılına gelindiğinde Bout, dünyanın en azılı insan tacirlerinden biriydi. İngiltere Parlamentosu’nda ‘önde gelen vefat tüccarı’ olarak isimlendirildi ve BM raporlarında Angola’daki bir isyancı hareketin yanı sıra Liberya’nın Charles Taylor’ına ağır silahlar sağladığı ve akabinde komşu Sierra Leone’de ölümcül bir iç savaşı desteklediği söylendi.
Bout’un Rus askeri çıkarları için ne ölçüde çalıştığı tartışılıyor. Farah, taşınan askeri teçhizatın ölçeği göz önüne alındığında, bu çeşit çalışmaların GRU tarafından zımnen onaylanmış olabileceğine inandığını söyledi.
Wolensky, Bout’un Clinton idaresinin dikkatini çektiğini, zira Bout’un ABD Liderinin Afrika’da desteklediği barış süreçlerini bozduğunu söyledi.
Wolensky, ‘Bazı durumlarda, çatışmanın her iki tarafını da silahlandırıyordu’ dedi.
EVİNİNİ HER YERİNDE O SİNEMANIN DVD’LERİ VARDI
2004 yılında çıkarılan bir Interpol tutuklama buyruğu de dahil olmak üzere artan memleketler arası baskının ortasında Bout, Moskova’ya döndü.
Birçok hesaba nazaran, Bout o vakitler silah ticaretindeki en ağır çalışmasından geri adım attı. Moskova’nın dışında küçük bir kasaba olan Golitsyno’da yaşıyordu. 2008’de konutunu ziyaret eden bir arkadaşı daha sonra konutun kitaplarla ve şaşırtan bir biçimde Bout’un hayatından esinlendiği söylenen 2005 Nicolas Cage sineması “Lord of War”ın DVD’siyle dolu olduğunu kaydetti.
Ne yazık ki, o konuk – yani eski Güney Afrika istihbarat casusu Andrew Smulian – DEA için çalışıyordu.
Bout daha sonra Tayland’da tutuklandı ve DEA tarafından 100 karadan havaya füze, 20.000 AK-47 tüfek, 20.000 kesim bomba, 740 havan topu, 350 keskin nişancı tüfeği, beş ton C- satın almayı organize ettiği gizlice takip altında tutulduğu Tayland’da tutuklandı. Tutuklama sebepleri ortasında bir isyancı küme olan Kolombiya Devrimci Silahlı Kuvvetleri’nin (FARC) casusu olduğunu düşündüğü şahıslar için 4 patlayıcı ve 10 milyon mermi sağlamak da vardı.
Bu detaylı yakalama operasyonu, ABD’nin Bout’u arayışındaki kıymetli bir probleme işaret etti: Adam aslında ABD maddelerini çiğnememişti.
Bu sorunu aşabilmek için 2011 yılında, New York’taki bir federal mahkeme, onu ABD vatandaşlarını öldürmek için komplo kurmak da dahil olmak üzere çeşitli argümanlardan hatalı buldu.
Nicolas Cage’in başrolünde olduğu 2005 imali “Lord of War” sinemasının Bout’tan esinlendiği söyleniyor
“BU BENİM SAVAŞIM”
Rus yetkililer, bilhassa Bout’un agresif ve olağandışı olarak maksat alınmasından şikâyet ettiler.
Ancak Bout’un kaydı, onun kolay bir iş adamı olmadığı tarafındaki daha geniş argümanın ortaya çıkmasına yardımcı oldu. FARC için alıcı üzere davranan casuslar, silahların Kolombiya hükümetiyle çalışan ABD Hava Kuvvetleri pilotlarına karşı kullanılacağını söylediğinde, Bout’un onlara ‘aynı düşmana’ sahip olduklarını söylediği duyuldu.
“Bu iş değil” dedi. “Bu benim savaşım.”
