Henüz yaz tatili için gideceğiniz yere karar vermediyseniz İzmir’in ‘yaşlanmayan balıkçısı’ Foça kusursuz bir tercih olabilir. Üstelik geçen günlerde açılan Ferruh Başağa Anı Konutu, Eski Foça’ya gitmek için başlı başına yeterli bir neden. 2010’da hayatını kaybeden ünlü ressamın atölye olarak da kullandığı meskende sanatkarın tablolarından giysilerine, fırçalarından mükafatlarına çeşitli eserler ve eşyası sergileniyor.
Foça’ya gidip seyahat halkasını biraz genişletmek isterseniz Kozbeyli Köyü’ne uğramanızı öneriyorum. Dünya hoşu bu tarihi Ege köyü, huzurlu kır kahvehanelerinin arkasında keşif yüklü sokaklarıyla sizi bekliyor. Ancak öncesinde yolumuzun üzerinde keşfetmeye bedel kıymetli bir yer daha var: Pers Mezar Anıtı. Yörede Taş Kule ya da Taş Mesken olarak da isimlendirilen bu enteresan yapı, Anadolu’daki ender Pers yapıtlarından biri. MÖ 546-334 yılları ortasında Anadolu’daki Pers egemenliği sırasında inşa edilen anıtsal yapı, Foça’nın 7 kilometre kadar doğusunda, geç Osmanlı periyoduna ilişkin bir köprünün yakınında yükseliyor. Antikçağdan itibaren asırlar boyunca kullanılan kıymetli bir ticaret yolunun buradan geçtiği biliniyor. Lidya mimari geleneğinde Pers tesiri altında kalınarak yapılmış bu mezar anıtı, 2001’de tamamlanan onarım ve etraf düzenlemesinin akabinde ziyarete açılmış.
Kuşbakışı Ege
Eski Foça’dan Menemen istikametine giderken hoş bahçeler, bağlar ortasından geçiliyor. Yol üzerinde rastlayacağınız seyyar tezgâhlarda mola verip buz üzere karadut suyu için. Yenibağarası’nı geride bıraktıktan sonra levhaları takip ederek Kozbeyli’ye ulaşabilirsiniz. Eski Foça kıyısına 15, İzmir’e yaklaşık 65 kilometre uzaklıktaki Kozbeyli’ye toplu taşıma sınırlarını kullanarak da ulaşılabiliyor. Yeni Foça’ya bağlı Kozbeyli, civardaki köylerin en hoşlarından. Onu farklı kılan ögelerden biri, Şaphane Dağı’nın eteklerinden Gencerlik Ovası ile Çandarlı Körfezi’ni içine alan panoramik Ege Denizi manzarası… Zeytinlikler ve çam ormanlarının çevrelediği bu hoş köy, ziyaretçilerini sempatik meydanıyla karşılıyor. Meydandaki antik sütunlar ve tarihi yapı kesimleri, birinci bakışta bile eski bir yerleşimde olduğunu hissettiriyor beşere. Varlığı antikçağa uzanan köy, 14’üncü yüzyılda Saruhanoğulları Beyliği periyodunda Yolmuç ismiyle tarih sahnesindeki yerini almış. Osmanlı periyodunda Türklerle Rumların barış içinde yaşadığı yerlerden biri olan Kozbeyli’de mübadele sonrası toplumsal yapı değişmiş.
Köyün yeni sakinleri yüklü olarak Selanik’in yanı sıra Limni ve Midilli adalarından gelirken eski ahali Yunan anakarasının ve Ege adalarının yolunu tutmuş. Köyün tarihine tanıklık eden eski taş konutlar, cami, yağhane, hamam ve mezar taşları bugün de öylece sokakları süslüyor. Köyün kilisesiyse maalesef vakte direnememiş. Kozbeyli sakinlerinin söylediğine bakılırsa yıkılan kilisenin yerinde bir nar ağacı yetişmiş. Kozbeyli Köyü’nü keşfetmeden evvel meydandaki Şakir’in Kahvesi’ne uğruyorum. Burası, Osman Amca’nın Yeşil Köşkü olarak da biliniyor. Dibek kahvesi geleneği de ondan miras kalmış. Köy kahvaltısı servisi de veren yerin meşhur dibek kahvesini içmeye Ege’nin dört bir yanından geliyorlar. Tam da söylendiği üzere tüm yorgunluğumuzu alıyor.
Kahve molasından sonra köyü keşfetmek üzere sokak ortalarında gezintiye çıkıyorum. Birbirinden hoş taş konutların en hoş süsü, devleşmiş güller ve avluları süsleyen saksılar dolusu çiçek… Kozbeyli, tıpkı vakitte buz üzere lezzetli sularıyla da isminden kelam ettiriyor. Eski köy çeşmelerine rastlayabilirsiniz, içiniz…
Kuzubeyi’nin mirası
Kozbeyli’nin isminin, Kuzubeyi lakaplı, nüfuzlu bir ağadan geldiğini öğreniyorum. İştahıyla nam salmış bu zatın yaşadığı yer, günümüzde Kuzubeyi Kulesi ismiyle tanınıyor. Buradan yavaşça sola kıvrılan yolun devamı, köyün tarihi mescidine çıkıyor. 17’nci yüzyılda inşa edilen cami, bir zirve üzerinde. Antikçağ mimarisi esintili sütun başları, bitki motifli bezemeleriyle dikkat çeken cami, hoş görüntüsü kadar turkuvaz rengiyle de ziyaretçisini etkilemeyi başarıyor.
Biraz yorulmayı göze alıp mescitten üstlere hakikat tırmanırsanız, Kocakayalar olarak anılan bir öbür görünümlü yere varacaksınız. Burada Namazlıkaya denen kayalara oyulmuş bir lahit kalıntısı görebilirsiniz. Ayrıyeten civarda Gâvurkayası ve Kayaarası üzere diğer kaya mezarları da var. Uzun yürüyüşleri sevenler, köyün sırtlarından Yeni Foça’ya uzanan 16 kilometrelik Fura Dağı parkurunu takip edebilir.
Köyün görülmeye bedel bir öbür yeri, Çapkınoğlu Konağı. 1878’de inşa edilen şık yapının Rum sahibi, konutunun karşısına bir de tek katlı meyhane yaptırmış. Bina mübadelenin akabinde bir mühlet depo olarak kullanılıp harabeye dönüşmüş. Nihayet 2002’de kamulaştırılıp onarım sonrası ziyarete açılmış. Yöresel tatları yerinde görmek için pazar günleri köyde kurulan pazara uğrayabilirsiniz. Şayet mevsimindeyseniz Kozbeyli’nin meşhur çileğini ve köy dondurmasını da denemeyi unutmayın.
