Merkator haritalarda Brezilya ve Alaska tıpkı boyutta gösterilirken, uzmanlar gerçekte Brezilya’nın, Alaska’nın 5 katı büyüklüğünde olduğunu söylüyor. Tıpkı haritalarda Grönland ile Afrika da birebir büyüklükte görünüyor ancak aslında Afrika 14 kat daha büyük. Türkiye ise haritada göründüğünün bilakis tüm İskandinav ülkelerinin toplamından daha büyük.
Dünya haritalarında çok sayıda farklı iz düşüm yolu kullanılıyor ve bunların her biri farklı hesaplama tekniklerine dayanıyor. Düz bir tabana aktarılan Dünya haritalarındaki kusurların nedenlerini ve Türkiye’de hangi haritanın daha çok kullanıldığını Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Harita Mühendisliği Kısmı dekan yardımcısı Prof. Dr. Fatih Gülgen anlattı;
YÜZDE YÜZ GERÇEK DÜNYA HARİTASI YOK
“Dünya haritaları, ülkelerin biçimlerini, yerini, pozisyonunu, başınızda canlandırmaya çalışan bir bağlantı aracı olarak düşünülebilir. Dünya küreye benzeyen bir form olduğundan bu hali harita düzlemine açarken bir harita kenar hududu oluşturmak ve Dünya üzerindeki bir noktayı haritanın merkezi olarak göstermek zorundasınız. Küreyi tek bir atılımda düzleme açamayacağınız için bir şeyleri de deforme etmek durumundasınız. Yüzde yüz hakikat bir harita yoktur. Kullanılan iz düşüm tekniğine bağlı olarak bu tip kusurların görünmesi çok doğal bir durum. En yanlışsız haritalar en büyük ölçekli haritalardır. Küçük bir bölgede 1/1000 ölçekli harita mümkün olan en doğrularındandır. Zira globalliğin tesirinden uzaktır. Büyük bir bölgeyi küçük ölçekli bir haritaya sığdırmaya çalıştığınızda bu sefer küre yapının tesirinden ötürü haritalardaki kusurlar da artar. Bu nedenle farklı bilim insanları farklı harita projeksiyon yolları önermişlerdir.
KUTUPLARA GİTGİDE KUSUR ARTIYOR
Örneğin bir lastik topu kesip açmak ve kenarlar elde etmek istediniz. Direkt onu düz bir tabanın üzerine yapıştırmaya çalıştığınızda bütünlük ortadan kalkar. Kestiğiniz yerde şayet bir ülke, kuzeyinde de öteki bir ülke varsa ve ortası yırtılırsa ikisi birbirine komşu üzere görünmeyecektir. O nedenle biçimi deforme etmek, haritalandırma yaparken Dünya’yı bir lastiği geriyormuş üzere germek gerekir. Bütünlüğü korumak için gerince de kimi ülkeler gerçek boyutundan daha büyük yahut daha küçük görülür. Merkator haritadaki bu büyük farklara bakınca, Ekvator bölgesine yakın noktalarda yanlışlar minimumken kutuplara gitgide bu yanlışlar azamiye ulaşır. Zira Dünya’nın etrafında Ekvator’a paralel bir silindir formu referans alınmıştır. O silindirin Dünya’ya teğet olduğu Ekvator kısmında kusurlar azdır. Kuzey Kutbu’nda o kadar büyük bir deformasyon var ki; küçük bir nokta, Ekvator uzunluğunda bir çizgi biçiminde gösterilir. Bu haritada Kuzey Kutup noktası artık bir nokta değil ekvator uzunluğunda bir yatay çizgidir. Ülkeler ortasındaki farklılıklar da bundan kaynaklanır.
EVVEL DENİZCİLER ARTIK GOOGLE KULLANIYOR
Merkator projeksiyonun popülerliği Google’ın da o sistemi kullanıyor olmasıyla arttı lakin burada asıl amaç tüm dünyayı göstermek değil. Bu projeksiyonun özelliği halleri yani kuzeyinizde, güneyinizde ne olduğunu mümkün olduğunca gerçekçi göstermesi. Merkator harita denizciler için çok fonksiyonel. Evvelden denizciler rotalarını hareketlerini belirlerken, ellerindeki harita ve pusula birbirine benzeri açıda olduğu için bu projeksiyonu tercih ediyorlardı. Koordinatları yeri pozisyonu hesaplaması çok kolay olduğu için Google’ın da bunu tercih ettiğini düşünüyorum.
TÜRKİYE’DE ROBİNSON PROJEKSİYONU HAKİM
Türkiye’de haritalar, Harita Genel Müdürlüğü tarafından denetim edilir ve basılır. Harita Genel Müdürlüğü Dünya haritalarını göstermek için Robinson projeksiyonu kullanıyor. Yayınevlerinin bastığı haritalar çoğunlukla Robinson projeksiyonuyla basılmıştır. Her haritada yanılgı var fakat görsel manada baktığımızda Robinson tekniği Dünya’nın haline daha uygun üzere gözüküyor.
Kırtasiyelerde eğitim gereci olarak satılan kürelere model olarak baktığınızda kesimlerin yapıştırılmasıyla Dünya’nın bütününün oluşturulduğunu görüyoruz. Kürenin üzerinde olduğu için ondaki kusur ölçüsü düzlem üzerindeki haritaya nazaran çok daha düşüktür.”
