90 bin dolara aldı, yıllarca gözü gibi baktı! Orijinal Chagall tablosu nasıl bir anda sahte oldu?

Bir sanat meraklısı olan Stephanie Clegg, koleksiyonundaki Marc Chagall tablosuyla gurur duyuyordu.

Tabloyu 1994’te yani Chagall’ın vefatından 9 yıl sonra, Sotheby’s Müzayede Konutu’ndan satın almıştı. O tarihte tablosuna 90 bin dolar ödemişti.

Tablo yıllarca Clegg ve eşi Alfred John Clegg’in konutlarında yatak odasının duvarında asılı durdu. Çift 2020 başlarında daha küçük bir meskene taşınmaya karar verince tablo da yer yoksunluğu nedeniyle depoya kaldırıldı.

Hal bu türlü olunca Clegg, 2 yıl kadar evvel koleksiyonundaki birtakım yapıtları satışa çıkarmaya karar verdi. Bunun için tekrar Sotheby’s’in kapısını çaldı.

Müzayede konutundaki uzmanlar Clegg’in tabloları ortasından yeterli gelir getirecek olan birkaç adedini seçti. Seçilen yapıtlardan biri de kelam konusu Chagall tablosuydu. Fakat Sotheby’s’in bir kaidesi vardı: Tablo evvel Fransa’ya gönderilecek ve Chagall uzmanlarından oluşan bir panel olan Comite Marc Chagal tarafından hakikiliği teyit edilecekti.

New York Times’a konuşan Clegg’e nazaran, Sotheby’s bu değerlendirmenin bir formalite olduğunu söylemişti. Clegg de tablosunu gönül rahatlığıyla Paris’e göndermişti. Nihayetinde tabloyu en başta satan Sotheby’s’di ve gerçek olmayacağına dair en ufak bir kuşkudan kelam edilmemişti. Üstelik 2008 yılında Clegg tablosunun şimdiki fiyatını öğrenmek için yeniden Sotheby’s’e bir kıymetlendirme yaptırmıştı. O vakit da hiç kimse “Bu tablo sahte” dememiş, dahası tabloya 100 bin dolar fiyat biçilmişti.

Ancak panelden Clegg’in beklediği sonuç çıkmadı. 2020 sonunda panelden Clegg’e yapılan bilgilendirmede, tablonun düzmece olduğu belirtiliyordu. Üstelik panel geçersiz olduğuna karar verdiği tabloya el koymuş ve imha kararı almıştı.

CHAGALL ÖGELERİ İÇEREN LAKİN CHAGALL’A İLİŞKİN OLMAYAN BİR TABLO

Aynı vakitte Chagall’ın torunu olan komite üyesi Meret Meyer, Clegg’e gönderdiği mektupta, komitenin yapıtın geçersiz olduğuna oybirliği ile karar verdiğini belirtiyordu. Tablo Chagall’ın 1952 tarihli “Le couple au bouquet” ve 1961 tarihli “Les amoureux au cheval” üzere yapıtlarından muhakkak başlı ögelerin bir ortaya getirilmesiyle oluşturulmuştu.

Mektuba nazaran tabloda Chagall’ın yapıtlarında sık sık karşımıza çıkan ikonografik ögeler olan buket, sevgililer, at profili, horoz profili, köy silueti ve hilal halinde bir ay vardı lakin bunlar “gerçek mevcudiyetten” yoksundu.

Mektupta Chagall’ın varislerinin tabloya “imha edilmesi emeliyle hukuken el konması” talebinde bulunduğu” vurgulanıyordu.

Clegg, Sotheby’s’e başvurduğunda hayal kırıklığı katlandı. Müzayede meskeni yetkilileri yapabilecekleri bir şey olmadığını, tablo için sağladıkları hakikilik garantisinin aşikâr bir mühletle hudutlu olduğunu söyledi. Sotheby’s’in gelecekteki sanat yapıtı alım satımlarında 18 bin 500 dolar indirim yapma kelamı verdiği Clegg, bunun kâfi olmadığını belirtti.

73 yaşındaki Clegg, New York Times’a, “Bunca yıl onlara güvendim. Saygın uzmanlar olmaları gerekiyordu ve onların uzmanlıklarına bel bağladım” diye konuştu.

HAKİKİ BİR TABLO GERÇEK OLMAKTAN NASIL ÇIKTI?

Peki bu nasıl oluyor? 30 yıl evvel bir ressamın olduğu kabul edilen bir tablo, 30 yıl sonra nasıl geçersiz ilan edilebiliyor?

Doğrusunu söylemek gerekirse bu daha evvel hiç görülmemiş bir şey değil. Birçok sanat yapıtının hakikiliği ile ilgili görüşler vakit içinde değişime uğradı. Vakit zaman birebir eser hakkında iki farklı panel iki farklı görüş bile bildirebiliyor.

Örneğin 1973 yılında yapılan bir kıymetlendirme sonucu, New York’ta bulunan Metropolitan Sanat Müzesi’nin (Met) 300 kadar yapıtının sahibi değişti. Bunlar ortasında Rembrandt, Goya, Vermeer, Velazquez üzere ustalara ilişkin kabul edilen tablolar dahi vardı.

O yıllarda Met’in Avrupa kökenli yapıtlarından sorumlu küratörü olarak misyon yapan Everett Fahy, yaptığı açıklamada, “Bence bu çeşit değerlendirmeler tıp üzere ya da bilginin daima değiştiği ya da ilerlediği öteki alanlar gibi” kelamlarıyla sanatta da mutlak bir hakikat olmadığının altını çiziyordu.

Daha da tuhaf olan 37 yıl sonra yapılan ikinci bir değerlendirmede uzmanların bu tablolardan biri hakkında tekrar fikir değiştirmesiydi. İspanya Hükümdarı 4’üncü Felipe’nin portresinin hakikaten Velazquez tarafından yapıldığına karar verildi, tablonun üzerindeki atıf etiketi bir daha değişti.

MÜZAYEDE KONUTUNDAN 175 BİN DOLAR İSTİYOR

Ancak bunun daha evvel de yaşanmış olması Clegg’in kaybına deva olmuyor.

Clegg avukatı aracılığıyla Sotheby’s’den 175 bin dolar tazminat talebinde bulundu. Müzayede konutu ise bu talebin rastgele bir yasal yeri olmadığını, Clegg’e önerilen 18 bin 500 dolarlık indirimin, 1994 yılında satıştan elde ettikleri gelire denk olduğunu belirtti.

2020’de Clegg’e gönderilen bir mektupta, müzayede konutunun bir yetkilisi şu satırları kullanıyordu:

“İlk satışın 20 yılı aşkın vakit evvel gerçekleştiği düşünüldüğünde, Sotheby’s’in verdiği hakikilik garantisi çoktan dolmuş bulunmaktadır.”

1.175 DOLARLA 450 MİLYON DOLAR ORTASINDAKİ FARK: İMZA

Aslına bakılırsa sanat yatırımlarını çok cazibeli ve bir o kadar da riskli yapan şeylerden biri de bu. Bir yapıtın gerçek olup olmaması fiyatını çok değiştiriyor. Buna en güzel örnek Salvator Mundi.

Tablo 2005’te 1.175 dolara satıldı zira ressamının kıymetsiz biri olduğu düşünülüyordu. Akabinde birçok uzmanın tablonun Leonardo da Vinci’ye ilişkin olduğu tarafında görüş bildirmesiyle fiyat 2017’de bir anda 450 milyon dolara yükseldi.

SOTHEBY’S “ÜZERİMİZE DÜŞENİ YAPTIK” DİYOR

Müzayede meskenleri bu çeşit durumlarda sorumluluklarını azaltmak için yapıtlara verdikleri hakikilik garantilerinin mühletini hudutlu tutuyor. Örneğin Sotheby’s tarafından satılan tablolarda bu mühlet 5 yıl.

Clegg, müzayede meskeninin süreçte oynadığı rol düşünüldüğünde, kabul ettiğinden daha fazla sorumluluk alması gerektiğini savundu. Sonuçta tabloyu birinci kere satan, 14 yıl sonra değerleme yapan, nihayet 2020’de satışa danışmanlık eden daima Sotheby’s’di.

Clegg’in avukatı Carter A. Reich bu yıl başında Sotheby’s’e gönderdiği bir mektupta kurumu “anlaşmayı ihlal, geçersiz temsil, ihmal” üzere kabahatlerle itham etti. Sotheby’s’in avukatları ise tüm bu suçlamaları reddetti ve müzayede meskeninin kendi standartları ve prensipleri doğrultusunda ve sorumluluk içinde hareket ettiğini belirtti.

Sotheby’s’den New York Times’a yapılan açıklamada ise ender de olsa bazen yeni bilgiler ışığında birtakım yapıtların gerçek olmadığına karar verilebileceği, buna karşı bir garanti sunmadıkları belirtildi.

Açıklama şöyle devam etti:

“Sotheby’s yapıtları koruma edenlerin ve alıcıların mahremiyetine hürmet göstermekte ve kamuya açık kayıtlarda bulunmayan bahislerde yorum yapmamaktadır. Kelam konusu eser piyasada tanınmaktadır, 1994’teki müzayededen evvel birkaç defa el değiştirmiştir.”

TABLO İMHA EDİLECEK Mİ?

Fransa’da mahkemeler uydurma ilan edilen yapıtların imhası için uzman panellerinin görüşünü kabul ediyor.

Yaklaşık 10 yıl evvel Chagall panel İngiliz iş adamı Martin Lang’a ilişkin “Nude 1909-10” isimli bir tabloyu geçersiz ilan etmiş ve imhasına karar vermişti.

Tabloyu 1992 yılında 100 bin sterlin karşılığında gerçek bir Chagall zannederek satın alan Lang, karara itiraz etmiş lakin 2014 yılı başlarında paylaştığı bir tweet’te pes ettiğini belirterek şu tabirleri kullanmıştı: “Bu kıymetli hukuk savaşına girmemeye karar verdim. Bu komitelerde insani şefkatten eser yok.”

New York Times’a konuşan sanat piyasası avukatı Thomas C. Danzinger da alım satımlar kelam konusu olduğunda Chagall komitesinin kararının kesin sayıldığını söyledi:

“Elinizde Chagall’ı bu resmi yaparken gösteren bir fotoğraf da, ‘Bu resmi ben yaptım’ dediği imzalı bir tabiri de olsa, Comite ‘Chagall değil’ dediği anda sanat piyasası için o eser Chagall değildir.”

Ancak yapıtların hakikiliğiyle ilgili değerlendirmelerin vakit içinde değiştiği düşünüldüğünde, imha kararının fazla kesin olduğunu düşünen uzmanlar da var. Çünkü komitenin gelecekti üyelerinin tabloyu gerçek kabul etmesi kelam konusu.

Konu yalnızca Chagall da değil. Geçmişte Jean-Michel Basquiat, Andy Warhol ve Jackson Pollock üzere ressamların yapıtlarını pahalandıran paneller birtakım tabloların düzmece olduğunu açıklamalarının akabinde açılan davalar sonucu dağılmıştı. Clegg’in avukatı Reich, Chagall komitesine dava açıp açmayacakları konusunda bir yorumda bulunmadı. 

Reich’ın öne sürdüğü Sotheby’s’e yönelik suçlamalarda dikkat çeken bir nokta var: Paris’teki komitenin, 2020’de Clegg’e gönderdiği mektupta, tablonun 1994’teki satışından evvel ya da sonra komitenin değerlendirmesine çıkmadığı belirtiliyor. Sotheby’s’in avukatları ise 1988’de kurulan komitenin hakikilik sertifikalarını vermeye 90’ların ikinci yarısında başladığını söz ediyor.

Bu durumda akla bir öbür soru geliyor: Clegg tabloyu 2008’de değerlemeye sunduğunda, komitenin görüşü alınmadı mı? Sotheby’s 100 bin dolarlık bedeli neye nazaran biçti?

Sotheby’s, değerlemeyle ilgili dokümanlarda bu meblağların kesin olmadığının ve daha fazla araştırmaya ve teyide muhtaç olduğunun belirtildiğini vurguluyor.

Clegg ise kararlı: “Ben bu tabloyu Sotheby’s aracılığıyla özgün tablo olarak yepyeni fiyatına satın aldım. Bunun ardında durmalılar.”

The New York Times’ta yayımlanan “Her ‘Chagall’ Is Headed for the Trash. How’s That for Caveat Emptor?” isimli yazıdan derlenmiştir.